Τι είναι το άγχος ;
Έχουν δοθεί πολλοί ορισμοί για το άγχος, οι δύο παρακάτω συνοψίζουν τους περισσότερους:
Ο Hans Selye χαρακτήρισε το άγχος ως «απάντηση στην αλλαγή προκειμένου να διατηρήσει την κατάσταση σταθερότητας ή ομολογίας που το σώμα έχει διατηρήσει ενάντια στο ερέθισμα για να σπάσει την ψυχική και σωματική ισορροπία και σταθερότητα του σώματος».
Ο Kenneth Hambly ως «κακή προσαρμοστική κατάσταση στην οποία το συμπαθητικό νευρικό σύστημα είναι υπερβολικά ενεργοποιημένο, προκαλώντας οξεία ή χρόνια σωματική, ψυχολογική και συμπεριφορική διαταραχή ». Τα προηγούμενα χρόνια, η σημαντικότητα του άγχους, είχε υποτιμηθεί ή αντιμετωπιζόταν σαν ένα παροδικό σύμπτωμα. Σήμερα, που το stress σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα σχεδόν και έχει πάρει διαστάσεις έντονης με όλες τις σοβαρές ασθένειες λαμβάνεται σοβαρά υπόψη στην καθημερινή ιατρική πράξη, παρά μόνο όταν παίρνει διαστάσεις έντονης ψυχοπαθολογίας. Μετά από πολυάριθμες μελέτες και επιστημονική ανάλυση του άγχους από διαφορετικές ειδικότητες σήμερα όχι μόνο γνωρίζουμε αρκετά, αλλά έχουμε και στην διάθεση μας, μια εύκολη διαδικασία αντικειμενικής μέτρησης για το ίδιο το άγχος, και τις επιπτώσεις που προκαλεί στον οργανισμό.
Αυτόνομη Ρύθμιση σε αγχωτικές καταστάσεις
Οι δύο κύριες οδοί με τις οποίες το ψυχολογικό στρες επηρεάζει το σώμα είναι ο άξονας υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων (ΗΡΑ) και το αυτόνομο νευρικό σύστημα (ΑNS). Ο άξονας ANS και HPA είναι εξαιρετικά συντονισμένοι και αλληλοσυνδεόμενοι. Το ANS προάγει γρήγορα φυσιολογικές αλλαγές μέσω του συμπαθητικού (SNS) και του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος (PNS). Το PNS προάγει τη συμπαθητική απόκριση στο άγχος, που συνήθως αναφέρεται ως ανταπόκριση μάχης ή φυγής, αποσύροντας το ανασταλτικό αποτέλεσμα. Κατά τη διάρκεια της απόκρισης στο άγχος, ο άξονας ΗΡΑ πυροδοτεί μια σειρά ενδοκρινικών αλλαγών, ξεκινώντας με την απελευθέρωση της κορτικοτροπίνης που απελευθερώνει ορμόνη από τον υποθάλαμο. Συγκεκριμένα, το PNS παίζει σημαντικό ρόλο στην ανακούφιση της απόκρισης στο στρες των ατόμων αναστέλλοντας PNS ή αναστέλλοντας τον άξονα SNS και HPA. Το άγχος σχετίζεται με διακυμάνσεις της αυτόνομης δραστηριότητας που διαταράσσουν τις ομοιοστατικές διαδικασίες . Το ANS ανταποκρίνεται στις ανάγκες των εσωτερικών σπλάχνων καθώς και σε εξωτερικά ερεθίσματα. Η ομοιόσταση σχετίζεται με τη ρύθμιση των εσωτερικών συνθηκών, ενώ η απόκριση στο στρες δίνει προτεραιότητα σε εξωτερικά ερεθίσματα έναντι των εσωτερικών αναγκών. Έτσι, το άγχος εμφανίζεται όταν οι φυσιολογικές απαιτήσεις ενός οργανισμού δεν ικανοποιούνται πλέον επαρκώς από το PNS. Κατά συνέπεια, η μέτρηση του παρασυμπαθητικού τόνου μπορεί να χρησιμεύσει ως δείκτης του στρες και της ευπάθειας του στρες. Επιπλέον, η στάση, η οποία είναι η έλλειψη ενδογενούς μεταβλητότητας σε περιφερικά συστήματα (π.χ. καρδιακός ρυθμός), είναι ένα σημάδι σοβαρής φυσιολογικής δυσφορίας. Οι αντιλήψεις για την απειλή και την ασφάλεια είναι κοινά βασικά στοιχεία των «στρες». Η συνεχής αντίληψη των απειλών είναι επιβλαβής για το ανθρώπινο σώμα και επηρεάζει τη ρύθμιση κυκλωμάτων ιππόκαμπου, ενδοκρινικών συστημάτων, αυτόνομο νευρικό σύστημα (ANS) και άλλων.
To μοντέλο απόκρισης
O Selye όρισε τα 3 στάδια του stress. Το πρώτο στάδιο είναι το «στάδιο αντίδρασης συναγερμού», στο οποίο το σώμα αντιδρά σε ένα ερέθισμα με την απόκριση μάχης ή πτήσης και ενεργοποιεί το SNS. Το δεύτερο στάδιο είναι το «στάδιο αντίστασης», στο οποίο το σώμα προσαρμόζεται στον στρες. Κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου, το PNS επαναφέρει πολλές φυσιολογικές λειτουργίες στο φυσιολογικό, ενώ το σώμα επικεντρώνει τους πόρους του στο στρες. Αν και η εξωτερική εμφάνιση του οργανισμού φαίνεται φυσιολογική, τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα, κορτιζόλης και αδρεναλίνης παραμένουν αυξημένα. Εάν ένας στρεσογόνος παράγοντας συνεχίζει πέρα από την ικανότητα του σώματος να το αντιμετωπίσει, ο οργανισμός εξαντλεί τους πόρους του, καθιστώντας τον ευαίσθητο σε ασθένειες ή θάνατο. Αυτό το «στάδιο εξάντλησης» επιτυγχάνεται όταν χαθεί η επίκτητη προσαρμογή ή αντίσταση. Κατά την εκτίμηση της σοβαρότητας του επιπέδου άγχους, τα αποτελέσματα του HRV πρέπει να ερμηνεύονται έχοντας κατά νου αυτήν τη διαδικασία τριών σταδίων. Σε κάθε στάδιο, το άγχος προκαλεί αλλαγές στη φυσιολογική λειτουργία, οι οποίες αντικατοπτρίζονται στις αλλαγές HRV.
'Αγχος και HRV
Το άγχος απορροφά τα αποθέματα ενέργειας που πρέπει να χρησιμοποιήσετε για να δημιουργείτε ανθεκτικότητα.
Ένα υγιές, χαλαρό άτομο έχει υψηλή μεταβλητότητα καρδιακού ρυθμού (HRV), που σημαίνει ότι ο χρόνος μεταξύ κάθε καρδιακού ρυθμού είναι διαφορετικός σε κάθε xτύπο. Η χαμηλή μεταβλητότητα του καρδιακού ρυθμού είναι ένδειξη έντονης καταπόνησης. Όταν το συμπαθητικό νευρικό σας σύστημα είναι υπό άγχος, το σώμα σας θα απελευθερώσει ορμόνες στρες και η καρδιά σας αναπτύσσει ένα άκαμπτο αμετάβλητο ρυθμό. Αυτή η κατάσταση συσχετίζεται με πολλές ασθένειες και ακόμη και με τη συνολική θνησιμότητα από όλες τις αιτίες. Το HRV είναι ευαίσθητο σε αλλαγές στη δραστηριότητα ANS (δηλαδή, αλλαγές στο SNS και PNS) που σχετίζονται με το άγχος. Στις περισσότερες μελέτες, οι μεταβλητές HRV άλλαξαν σε απόκριση στο στρες που προκλήθηκε από διάφορες μεθόδους. Ο πιο συχνά αναφερόμενος παράγοντας που σχετίζεται με διακύμανση των μεταβλητών HRV ήταν η χαμηλή παρασυμπαθητική δραστηριότητα, η οποία χαρακτηρίζεται από μείωση του HF και αύξηση του LF. Ο HRV σχετίζεται με τη δραστηριότητα ενός ευέλικτου δικτύου νευρικών δομών, οι οποίες οργανώνονται δυναμικά ως απάντηση στις περιβαλλοντικές προκλήσεις. Πράγματι, μελέτες νευροαπεικόνισης υποδηλώνουν ότι ο HRV μπορεί να συνδέεται με μειωμένη αντίληψη απειλής, με τη μεσολάβηση από φλοιώδεις περιοχές (π.χ., την κοιλιακή πλευρά του mPFC) που εμπλέκονται στην εκτίμηση των στρεσογόνων καταστάσεων.
Τι συμβαίνει στο σώμα μας όταν είμαστε αγχωμένοι;
Η αλήθεια όμως είναι ότι οτιδήποτε τείνει να απειλήσει την επιβίωση μας είναι στρες. Στρες είναι η απάντηση του οργανισμού σε μια δύσκολη κατάσταση. Μια απειλή για την επιβίωση μπορεί να είναι: Είτε πραγματική: όπως η έκθεση στο κρύο, η σωματική κόπωση, η έλλειψη τροφής, μια κάκωση ή κάποιος άλλος άμεσος και πραγματικός κίνδυνος για τη ζωή μας. Είτε φαινομενική: φοβόμαστε ότι θα πεινάσουμε στο μέλλον, ότι θα μας απολύσουν από τη δουλειά μας, ότι δεν θα τα καταφέρουμε σε κάτι που θεωρούμε σημαντικό, ή βιώνουμε ένα πρόβλημα στη ζωή ως άμεση απειλή για την επιβίωση. Είτε λοιπόν απειλούμαστε πραγματικά είτε νομίζουμε ότι απειλούμαστε, ενεργοποιούνται στο σώμα μας μηχανισμοί που προσπαθούν να αυξήσουν την πιθανότητα επιβίωσης. Το σώμα έχει σχεδιαστεί για να προστατεύσει τον εαυτό του από τα φυσικά χτυπήματα και το συναισθηματικό stress με την σύναψη συμβάσεων. Το ανθρώπινο σώμα είναι σχεδιασμένο να λειτουργεί σε πολύ καθορισμένες συνθήκες θερμοκρασίας, τροφής, συγκέντρωσης οξυγόνου, γεωμαγνητικής ακτινοβολίας, βαρυτικό πεδίο κ.ο.κ. Οποιαδήποτε διαφοροποίηση στα παραπάνω είναι πηγή στρες. Εάν το σοκ είναι ισχυρό, παρατεταμένο ή συνοδεύεται από έντονα συναισθήματα όλες οι λειτουργίες του σώματος θα παραμείνουν συνδεδεμένες με αυτή την σύμβαση ακόμα και μετά το σοκ. Υπάρχει ένας λόγος για αυτό. Πιθανόν να έχετε ακούσει για την αντίδραση μάχης –φυγής. Όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με καταστάσεις απειλής ή κινδύνου, το σώμα μας αντιδρά αυτόματα για να μας προστατεύσει και να μας εφοδιάσει με επιπλέον δύναμη. Μας ετοιμάζει να αντιμετωπίσουμε τον κίνδυνο ( με μια σειρά διεργασιών – εντολών από το συμπαθητικό νευρικό μας σύστημα) πλημμυρίζοντας μας ενέργεια . Εάν δεν απελευθερώσουμε αυτή την ενέργεια, αποφεύγοντας την μάχη ή την φυγή, όλη αυτή η περίσσεια ενέργεια εγκλωβίζεται στο σώμα. Η επόμενη αντίδραση του οργανισμού είναι το « ταρακούνημα» το σώμα αρχίζει να τρέμει . Είναι ένας ενστικτώδης και έξυπνος τρόπος που έχουν τα ζώα και ο άνθρωπος για να απαλλαγούν γρήγορα από την ενέργεια που δεν χρειάζονται. Ανάλογα με το επίπεδο του τρόμου που έχουμε βιώσει και το σοκ που προκάλεσε την αντίδραση μάχης ή φυγής, το «ταρακούνημα» μπορεί να είναι αρκετά ορατό, εμείς φυσικά για να δείξουμε ότι μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση, θα κάνουμε το καλύτερο δυνατό για να κρύψουμε ή να ελέγξουμε αυτό το «ταρακούνημα». Η προσπάθεια να διατηρήσουμε τον έλεγχο, μας οδηγεί στην τελευταία αντίδραση του stress που είναι το «πάγωμα» (freeze). Αυτές οι δύο τελευταίες αντιδράσεις μας αφήνουν με μεγάλα ποσά μη εκκαθαρισμένης ενέργειας η οποία παγιδεύεται στο σώμα . Tο σύστημα μας όμως αναγνωρίζει ότι η απειλή έχει φύγει μόνο όταν όλη η ενέργεια έχει απελευθερωθεί, αν παραμένει εγκλωβισμένη ενέργεια στο σύστημα μας , αυτό θα στέλνει συνεχώς το σήμα στο σώμα μας, ότι είμαστε ακόμα σε κίνδυνο, με αποτέλεσμα το σύστημα να συνεχίζει να αντιδρά δίνοντας νέα εντολή για περισσότερη απελευθέρωση ενέργειας. Αυτό θα συνεχιστεί ως που το σώμα φτάνει στο στάδιο της υπερφόρτωσης και τότε οδηγείτε σε αναγκαστικό τερματισμό (shut down) για να αποκαταστήσει και πάλι την ομαλότητα στο σύστημα. Όταν η αθροιστική έκθεση σε στρεσογόνους παράγοντες υπερβαίνει τους πόρους αντιμετώπισης, προκύπτει μία αλλοστατική υπερφόρτωση,
Διαταραχή του μετατραυματικού stress (PTSD) - Γενικευμένο ή Χρόνιο άγχος
Η επίδραση της Καρδιο Βιοδυναμικής στην καταπολέμηση του άγχους
Κατά την διάρκεια της Καρδιοβιοδυναμικής συνεδρίας ανιχνεύονται αυτές οι περιοχές, χρησιμοποιώντας μια πολύ απαλή διακριτική προσέγγιση αφής και διαλόγου , δημιουργώντας το «ασφαλές» περιβάλλον που χρειάζεται το σώμα για να χαλαρώσει, ώστε να μπορέσει να προσεγγίσει την περιοχή της έντασης και να αρχίσει την αυτοδιόρθωση. Όταν αποθηκευμένες εντάσεις έρχονται στην επιφάνεια, που δεν γνωρίζουμε τις περισσότερες φορές ότι υπάρχουν στο σώμα μας, απελευθερώνουν την ενέργεια που ήταν παγιδευμένη στην περιοχή. Με υπομονή και καρδιακή συνοχή δημιουργείτε το κατάλληλο ασφαλές υποστηρικτικό περιβάλλον προσφέροντας στο σώμα μια καλή ευκαιρία να επιτρέψει στο σύστημα να ολοκληρώσει την διαδικασία «ταρακουνήματος» που είχε καταστείλει στον παρελθόν και να αφήσει απέξω κάτι που δεν του χρειάζεται πια, εφόσον αναγνωρίζει ότι η απειλή δεν υφίσταται. Αυτό θα ενθαρρύνει ολόκληρο το σύστημα σας να αρχίσει την αυτοδιόρθωση και θα σας κάνει να αισθάνεστε καλύτερα για τον εαυτό σας και με περισσότερη κατανόηση και αποδοχή. Η Καρδιά και όχι το μυαλό σας, θα καθορίσει τις προτεραιότητες και το ρυθμό που θα ακολουθήσουμε στη συνεδρία και μέσα από αυτή θα προέλθει η αποδεκτή λύση, που θα διευκολύνει και θα εξισορροπήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο όλο το σύστημα, για να καλυφθεί η άμεση ανάγκη που εμφάνισε το σώμα την συγκεκριμένη στιγμή και όχι αυτή που ενδεχομένως είχαμε στο μυαλό μας.
Η μεταβλητότητα της καρδιακής συχνότητας και η επίδραση της Κρανιοϊερής θεραπείας στη ρύθμιση του αυτόνομου νευρικού συστήματος σε άτομα με υποκειμενική σωματική δυσφορία (subjective discomforts): μια πιλοτική μελέτη https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2095496414600212?via%3Dihub
Πώς το άγχος μπορεί να προκαλέσει ασθένεια
Όταν ενεργοποιείται ο μηχανισμός του στρες ( fight or flight response), το σώμα αρχίζει άντληση ορμονών όπως η κορτιζόλη, επινεφρίνη (αδρεναλίνη) και νορεπινεφρίνη στη ροή του αίματος. Αυτή η δραστηριότητα έχει ως αποτέλεσμα αυξημένο καρδιακό ρυθμό και αρτηριακή πίεση, αυξημένα επίπεδα σακχάρου στο αίμα, αυξημένες ποσότητες χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων στο αίμα, ταχύτερη πήξη του αίματος, αύξηση των επιπέδων έντασης των μυών και το πεπτικό σύστημα και επιβράδυνση ή καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος. Αυτή η φυσιολογική αντίδραση του σώματος λειτουργεί ως έκτακτη διάσωση στην αντιμετώπιση απειλής, το πρόβλημα είναι ότι το σώμα και το μυαλό μας δεν μπορούν να παραμείνουν σε αυτή την "κατάσταση" για μια παρατεταμένη χρονική περίοδο χωρίς δυσλειτουργία ή να γίνουμε ευάλωτοι στην ανάπτυξη συναισθηματικών και σωματικών συμπτωμάτων. Για παράδειγμα, κάποιος που εκτίθενται σε σοβαρό στρες ή ήπιο χρόνιο στρες, ο εγκέφαλος και το σώμα του θα "κολλήσει" σε μια κατάσταση μάχης-φυγής που τελικά θα τον οδηγήσει στην ανάπτυξη μιας ασθένειας ή διαταραχής. Το σώμα απλά δεν έχει σχεδιαστεί για να λειτουργεί σε μια συνεχή κατάσταση αυξημένης έντασης και "μάχης φυγής ή παγώματος". Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα ένα αδρανές ή απορυθμισμένο ανοσοποιητικό σύστημα, με μειωμένη ικανότητα για καταπολέμηση των ιών, βακτηρίων και καρκινικών κυττάρων. Ακόμη και το "κοινό κρυολόγημα" μπορεί συχνά να συνδέεται με το άγχος! Σε ορισμένους ασθενείς, το απορυθμισμένο ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί επίσης να γίνει ασυνήθιστα υπερενεργοποιημένο, το οποίο σχετίζεται με αυτοάνοσα νοσήματα (όπως σκλήρυνση κατά πλάκας, λύκος, ρευματοειδής αρθρίτιδα, κ.λπ.), και να προκαλέσει χρόνια φλεγμονή που συνδέεται με πολλές εξουθενωτικές καταστάσεις (όπως η αθηροσκλήρωση, η οποία είναι η συσσώρευση καταθέσεων πλάκας στα τοιχώματα των αρτηριών σας προκαλώντας στεφανιαία νόσο).Πολλοί από τους ανθρώπους που αποφασίζουν να διαχειριστούν το άγχος τους, ξαφνιάζονται όταν ανακαλύπτουν ότι έχουν συσσωρεύσει αυξημένα επίπεδα έντασης που τους έχουν γίνει οικία για αυτό και περνάνε απαρατήρητα. Αγνοώντας εντελώς ότι η γραμμή βάσης έντασης τους είναι μη ανιχνεύσιμη γιατί αυξάνεται για πολλούς μήνες ή και χρόνια, αλλά είναι ασυνήθιστα υψηλή! Αυτοί οι άνθρωποι μπορεί να έχουν προσαρμοστεί στη νέα τους γραμμή βάσης, επειδή δημιουργήθηκε σταδιακά με την πάροδο του χρόνου και τώρα αισθάνονται ότι αυτό είναι το φυσιολογικό. Απαρατήρητα δεν θα είναι όμως τα ανεπιθύμητα συμπτώματα που οι ίδιοι άνθρωποι θα αναγκαστούν να αντιμετωπίσουν λόγω της μη ρύθμισης εγκεφάλου-σώματος από οξύ ή χρόνιο στρες. Όπως για παράδειγμα, υψηλή αρτηριακή πίεση ή προβλήματα ύπνου, μυϊκή ένταση ή ημικρανίες πονοκεφάλους, γαστρεντερικά ή πεπτικά συμπτώματα, πιο συχνά κρυολογήματα ή λοιμώξεις, αργή αποκατάσταση ή επούλωση, άγχος, κατάθλιψη, κόπωση, έλλειψη συγκέντρωσης , ευερεθιστότητα ή ακόμη και κατάχρηση ουσιών / εξάρτηση και πολλά άλλα. Μπορεί να μάθαμε να ζούμε συσσωρεύοντας άγχος, αλλά αυτό προσβάλει την ανθεκτικότητα και μειώνει την ανοχή μας στο στρες, οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν συνεχείς στρεσογόνους παράγοντες μπορεί ξαφνικά να διαπιστώσουν ότι ασήμαντες αφορμές ή μικρές απογοητεύσεις που ποτέ πριν δεν τους ενοχλούσαν, μπορεί ξαφνικά να προκαλέσουν σημαντικές υπερβολικές αντιδράσεις στρες.