Placebo – Nocebo 

Το φαινόμενο placebo ( εικονικό φάρμακο) είναι μια ψεύτικη φαρμακευτική αγωγή ή μια πλαστή διαδικασία και αφορά τις επιδράσεις ενός φαρμάκου χωρίς αυτό να περιέχει θεραπευτικές ουσίες, αλλά  μπορεί ωστόσο να έχει θετικό αποτέλεσμα, ανακουφίζοντας πραγματικά από  συμπτώματα.

Το αποτέλεσμα του εικονικού φαρμάκου είναι αποτέλεσμα της προσδοκίας  και πίστης του ασθενούς ότι η θεραπεία θα βοηθήσει.

Ο Beecher ανακάλυψε τη δύναμη του placebo στη διάρκεια του 2ου παγκόσμιου πολέμου. Όταν η ιατρική μονάδα του Beecher  ξέμεινε από μορφίνη,  μια ουσία που ανακουφίζει από τον πόνο,  είδε προς έκπληξή του μια νοσοκόμα να κάνει ένεση με αλατόνερο!  Οι  στρατιώτες ηρεμούσαν σαν να είχαν πάρει μορφίνη και τελικά μπορούσαν να εγχειριστούν. Όταν τελείωσε ο πόλεμος ο  Beecher συγκέντρωσε μια ιατρική ομάδα στο πανεπιστήμιο του Harvard για να μελετήσει το φαινόμενο. Τo αποτέλεσμα της έρευνας ήταν ένα φημισμένο άρθρο με τίτλο “Το Παντοδύναμο Placebo” που δημοσιεύτηκε το 1955.  H ιατρική επιστήμη παραδέχεται το φαινόμενο  και αρχίζει να  χρησιμοποιείται ως έλεγχος στις ιατρικές δοκιμές,  έτσι ένα νέο  φάρμακο θα εγκριθεί μόνο αν έχει αρκετά καλύτερα αποτέλεσμα από το placebo.

Το φαινόμενο Nocebo

Αλλά όπως οι προσδοκίες μπορούν να θεραπεύσουν μπορούν επίσης και να βλάψουν.  Όταν ένας γιατρός μεταφέρει μια δυσοίωνη πρόγνωση υγείας ή  προβλέπει τις πιθανές παρενέργειες ενός χαπιού  ο ασθενής  μπορεί να υποφέρει από αυτές,  ακόμη και αν το χάπι είναι ψεύτικο!  Αυτό το φαινόμενο ονομάστηκε «nocebo» και  παραβλέφθηκε σε μεγάλο βαθμό από ερευνητές, κλινικούς ιατρούς και ασθενείς.

Τα τελευταία χρόνια αρχίσαμε να κατανοούμε όλο και περισσότερο για το πώς λειτουργεί  το  nocebo. Οι συναισθηματικά φορτισμένες αρνητικές πληροφορίες από μια έγκυρη πηγή μπορούν να κάνουν κάποιον να αναμένει αρνητικό σύμπτωμα όπως πόνο ή δύσπνοια. Στη συνέχεια, όπως μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία, η ίδια η προσδοκία μπορεί να προκαλέσει το σύμπτωμα . Αυτές οι προσδοκίες σχετίζονται με την παραγωγή νευροδιαβιβαστών που προκαλούν αυξημένη ευαισθησία στον πόνο και μεγάλη ποικιλία άλλων συμπτωμάτων. Ο φόβος και το άγχος αυξάνουν αυτήν τη διαδικασία ενεργοποιώντας πολλές φορές την απόκριση μάχης – φυγής.

Αν και ακόμα δεν έχουμε αρκετά στοιχεία, οι  μελέτες  που  να συνδέουν το φαινόμενο nocebo με το COVID-19 ,  μια μελέτη που δημοσιεύτηκε 30/10/20 με τίτλο

“Πώς παρέχουν τα φαινόμενα Nocebo ένα θεωρητικό πλαίσιο για την πανδημία COVID-19”

αναφέρει :

«Η πανδημία COVID-19 είναι ένα σημαντικό ζήτημα υγείας, το οποίο οδηγεί σε ψυχολογικές και συμπεριφορικές αλλαγές. Συγκεκριμένα, ανάμεσα σε διάφορα αρνητικά συναισθήματα, ο φόβος φαίνεται να είναι μία από τις κύριες συναισθηματικές αντιδράσεις που μπορεί να είναι τόσο μεταδοτικές όσο ο ίδιος ο ιός. Η πανδημία είναι πιθανό να λειτουργήσει ως σημαντικός στρεσογόνος παράγοντας, ειδικά όσον αφορά το χρόνιο άγχος και την έλλειψη ελέγχου της διαδοχής απρόβλεπτων περιβαλλοντικών γεγονότων. Σε αυτήν την κατεύθυνση, ο ψυχολογικός αντίκτυπος προηγούμενων μέτρων καραντίνας έδειξε σημαντικές αρνητικές ψυχολογικές επιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένων των συμπτωμάτων μετατραυματικού στρες (PTTS) με μακροχρόνιες επιπτώσεις. Η παρουσία ψυχολογικής δυσφορίας και διαταραχών λόγω αρνητικών συνθηκών μπορεί να μελετηθεί χρησιμοποιώντας το φαινόμενο nocebo ως πιθανό θεωρητικό επεξηγηματικό πλαίσιο. . Τα μέσα ενημέρωσης παρέχουν δραματικές και αρνητικές περιγραφές και συχνά παρουσιάζουν αντικρουόμενες πηγές πληροφοριών, οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν σε προβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας, μειώνοντας την ανταπόκριση στη θεραπεία. Αυτό μπορεί να είναι χειρότερο όταν υποστηρίζεται από θεωρίες συνωμοσίας ή παραπληροφόρηση.

Το φαινόμενο nocebo μπορεί να προκληθεί από παράγοντες κατάστασης-περιβάλλοντος (όπως προφορικές πληροφορίες και προτάσεις, πεποιθήσεις για την υγειονομική περίθαλψη και αλληλεπιδράσεις επαγγελματιών υγείας, έκθεση σε καμπάνιες αρνητικών μέσων ή προηγούμενη προσωπική εμπειρία) και από μεμονωμένους παράγοντες. Επιπλέον, η κοινωνική αποστασιοποίηση και η απομόνωση που συνοδεύουν το μακροχρόνιο περιορισμό, μπορεί να είναι παράγοντας κινδύνου για άγχος, εθισμούς και διαταραχές της διάθεσης ( Sani et al., 2020 ).

Στο Hahn and Kleinman (1983) δημοσίευσε, στο διάσημο ιατρικό ανθρωπολογικό τρίμηνο, ένα σύντομο άρθρο σχετικά με τις επιπτώσεις της πίστης. Συγκεκριμένα, οι συγγραφείς υπογράμμισαν ότι οι πεποιθήσεις μπορεί να «σκοτώσουν» και οι πεποιθήσεις μπορεί να «θεραπεύσουν» και αυτό που πιστεύει ένα άτομο μέσα σε μια κοινωνία παίζει σημαντικό ρόλο τόσο στην παραγωγή ασθενειών όσο και ως θεραπεία.

Τα φαινόμενα Nocebo έχουν επιζήμια επίδραση στην υγεία από την άποψη ψυχοσωματικών παραγόντων που παράγονται κυρίως από ψυχοκοινωνικές πτυχές, όπως αρνητικές προσδοκίες θεραπείας ή πρόγνωση.

Επιπλέον, η κοινωνική αποστασιοποίηση και η απομόνωση που συνοδεύουν τα παρατεταμένα lockdowns  μπορεί να είναι παράγοντας κινδύνου για άγχος, εθισμούς και διαταραχές της διάθεσης ( Sani et al., 2020 ).

Στην τρέχουσα πανδημία, οι σημαντικοί στρεσογόνοι παράγοντες οφείλονται κυρίως στην αβεβαιότητα και τις αλλαγές στο περιβάλλον και  σε ορισμένες περιπτώσεις,  στην έλλειψη δραστηριότητας για την απομάκρυνση της προσοχής από τις αρνητικές ειδήσεις και πληροφορίες, οι οποίες προκαλούν αρνητικές σκέψεις και προσδοκίες. Σε αυτήν την κατεύθυνση, παράγοντες με βάση τα συμφραζόμενα, όπως κοινωνικά δίκτυα και μέσα ενημέρωσης, πλημμυρίζουν άτομα με δραματικές και κυρίως αρνητικές πληροφορίες. Παρουσιάζουν αντικρουόμενες και μπερδεμένες πηγές πληροφοριών, που συχνά υποστηρίζονται από θεωρίες συνωμοσίας και παραπληροφόρηση. Αυτές οι ειδησεογραφικές πηγές αντιπροσωπεύουν ένα πιθανό σημείο αναπαραγωγής ψυχολογικής δυσφορίας και μεγάλο βάρος για τα άτομα. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι αντικρουόμενες πληροφορίες σχετίζονται με αυξημένο άγχος.Torales et al., 2020 ). Συγκεκριμένα, το άγχος που σχετίζεται με αρνητικές προσδοκίες, το οποίο μπορεί να είναι ένα γόνιμο υπόστρωμα για την έναρξη μιας επίδρασης nocebo, μπορεί να προκαλέσει σημαντικές φυσιολογικές αλλαγές στο ανθρώπινο σώμα, συμπεριλαμβανομένων διαταραχών ύπνου, αναπνευστικών επιπλοκών, κυκλοφοριακού στρες, πεπτικών διαταραχών, μυϊκής έντασης και πόνος ( Liu et al., 2020 ). Αυτά τα συμπτώματα είναι πιθανό να επιδεινώσουν περαιτέρω την πρόγνωση ατόμων με COVID-19. ”

Εξισορρόπηση  placebo – nocebo

Σε ατομικό επίπεδο χρησιμοποιώ  μια τεχνική  εξισορρόπησης (placebo –nocebo)  αντικαθιστώντας την προσδοκία,   με εξάσκηση της εστίασης και αυτοπαρατήρησης  με εμπιστοσύνη στην σοφία του σώματος,  στην βελτίωση της σωματικής και ψυχικής ευεξίας  ενεργοποιώντας και κατευθύνοντας το εγγενές σε κάθε οργανισμό θεραπευτικό δυναμικό.  Επίσης απαραίτητο θεωρώ την σωστή σε ποσότητα και ποιότητα  ενημέρωση,  την συναισθηματική υποστήριξη και ψυχική ενδυνάμωση,  την αποφυγή απομόνωσης,  την διατήρηση με οποιοδήποτε εφικτό τρόπο  της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και την επαφή με την φύση.

Σε επίπεδο πολιτικής, αυτό που   θα μπορούσε να γίνει:  ίσως με τη μορφή κυβερνητικών μηνυμάτων παρουσιάζοντας με ειλικρίνεια την κατάσταση όπως ακριβώς είναι από τα στοιχεία που έχουμε μέχρι τώρα και εάν υπάρχει και κάποιο  συμπέρασμα από τους ειδικούς,   δημιουργία δομών συναισθηματικής υποστήριξης και ενημέρωσης  που θα στοχεύουν στην αναμόρφωση της αντίληψης για τους κινδύνους  και τα μέτρα προστασίας. Επίσης σημαντικό θα ήταν να ενισχυθεί η ολιστική προσέγγιση της υγείας και ευεξίας   και ο ρόλος της στην πρόληψη και στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού.